Punkty na trasie

Jak w UE traktuje sie IGO, problem różnic postrzegania IGO międz krajami, zmiany list IGO, różne definicje, historie IGO – archeofity i kenofity.

Ministerstwo Środowiska, 2022. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 grudnia 2022 r. w sprawie listy inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla Unii i listy inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla Polski, działań zaradczych oraz środków mających na celu przywrócenie naturalnego stanu ekosystemów. Dz.U. 2022 poz. 2649.

Tokarska-Guzik B., Dajdok Z., Zając M., Zając A., Urbisz A., Danielewicz W., Hołdyński C. (2012). Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych. Warszawa. https://www.gov.pl/attachment/2d244c7c-8dc6-4235-8b91-52ee0c0fe9ba (dostęp: 10.08.2023).

Werchan, M., Werchan, B., Bogawski, P., Mousavi, F., Metz, M., & Bergmann, K. C. (2024). An emerging aeroallergen in Europe: Tree-of-Heaven (Ailanthus altissima [Mill.] Swingle) inventory and pollen concentrations – Taking a metropolitan region in Germany as an example. Science of the Total Environment, 930. https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2024.172519

Ustawa z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska. Dz.U. z 2023 r., poz. 824.

Ustawa z dnia 11 sierpnia 2021 r. o gatunkach obcych. Dz.U. 2021, poz. 1718.

W Europie Bożodrzew został po raz pierwszy sprowadzony do Francji w latach 40. XVIII wieku przez francuskiego misjonarza Pierre’a d’Incarville’a, który przesłał nasiona z Nankinu do Paryża. Stamtąd roślina, często mylona z sumakiem lakowym Rhus verniciflua, trafiła szybko do Londynu (w 1751 roku), a następnie rozprzestrzeniła się w innych częściach Europy.
Pierwsze wzmianki o bożodrzewie gruczołowatym pochodzą z Krakowskiego Ogrodu Botanicznego, gdzie był uprawiany od 1808 roku. W kolejnych latach drzewo sadzono w m.in. Niedzicy (1813), Podzamczu (1815), Konarzewie (1816), Warszawskim Ogrodzie Botanicznym (1820). W 1858 roku Bożodrzew gruczołowaty został również zasadzony w Arboretum Kórnickim. W XX wieku gatunek ten stał się coraz popularniejszy, będąc sadzonym nie tylko w ogrodach botanicznych i dendrologicznych, ale także na miejskich zieleńcach.

Bożodrzew gruczołowaty jest bardzo charakterystycznym drzewem, jednak niedoświadczeni obserwatorzy mogą go pomylić z Jesionem wyniosłym (Fraxinus excelsior) lub Sumakiem octowcem (Rhus typhina). Poniżej znajdziesz najważniejsze informacje pozwalające na poprawne rozpoznanie Bożodrzewu w środowisku naturalnym.

Publikacje naukowe

Badalamenti, E., Barone, E., La Mantia, T., 2015. Seasonal effects on mortality rates and resprouting of stems treated with glyphosate in the invasive tree of heaven (Ailanthus altissima (Mill.) Swingle). Arboric. J. 37, 180–195. https://doi.org/10.1080/03071375.2015.1112163

Jackowiak, B., Bąbelewski, P., Tokarska-Guzik, B., 2018. Analiza stopnia inwazyjności gatunków obcych w Polsce wraz ze wskazaniem gatunków istotnie zagrażających rodzimej florze i faunie oraz propozycją działań strategicznych w zakresie możliwości ich zwalczania oraz Analiza dróg niezamierzonego wprowadzania lub rozprzestrzeniania się inwazyjnych gatunków obcych wraz z opracowaniem planów działań dla dróg priorytetowych Karta informacyjna gatunku – Ailanthus altissima

Karalija, E., Dahija, S., Parić, A., Ćavar Zeljković, S., 2020. Phytotoxic potential of selected essential oils against Ailanthus altissima (Mill.) Swingle, an invasive tree. Sustain. Chem. Pharm. 15. https://doi.org/10.1016/j.scp.2020.100219

Kowarik, I., Säumel, I., 2007. Biological flora of Central Europe: Ailanthus altissima (Mill.) Swingle. Perspect. Plant Ecol. Evol. Syst. 8, 207–237. https://doi.org/10.1016/j.ppees.2007.03.002

Sladonja, B., & Poljuha, D. (2018). Citizen science as a tool in biological recording-A case study of Ailanthus altissima (Mill.) Swingle. Forests, 9(1). https://doi.org/10.3390/f9010031

Walker, G. A., Gaertner, M., Robertson, M. P., & Richardson, D. M. (2017). The prognosis for Ailanthus altissima (Simaroubaceae; tree of heaven) as an invasive species in South Africa; insights from its performance elsewhere in the world. In South African Journal of Botany (Vol. 112, pp. 283–289). Elsevier B.V. https://doi.org/10.1016/j.sajb.2017.06.007

Rozpoznawanie płci drzewa

Na zdjęciach z marca żeński osobnik Bożodrzewu (zamieszczony na zdjęciu po lewej) rozpoznać często można po zalegających na drzewie owocach w postaci skrzydlaków. Męski osobnik (po prawej) w tym samym czasie pozbawiony jest śladów po liściach czy kwiatach.

Na zdjęciach z 21 maja bardzo trudno rozpoznać płeć Bożodrzewu nie przyglądając się im dokładniej – zarówno męski jak i żeński osobnik gęsto pokryte są już liśćmi. Dopiero podchodząc bliżej do niektórych (tempo rozwoju zależy również od wielu innych cech!) osobników męskich zauważyć można pojawianie się jasnozielonych pąków kwiatowych.

Kolejny porównywany termin, 10 września pozwala już bez problemu rozróżnić płeć drzewa – osobnik żeński pokryty jest czerwonymi, dojrzałymi owocnikami. Osobnik męski nie posiada w tym czasie cech charakterystycznych dla swojej płci. 25 października barwa liści obu opisywanych drzew różni się od zieleni obserwowanej w poprzednich terminach – liście zaczynają żółknąć, osobnik męski zaczyna już tracić liście. Niewielka utrata liści w przypadku drzewa żeńskiego wynika ze wcześniej wspomnianych cech osobniczych. Na tym drzewie widać również przejrzałe owoce, które zmieniają już kolor z czerwonego na brązowy.

Rozmieszczenie i wielkość kwiatostanów:

• Kwiatostany męskie są większe i mają więcej kwiatów niż żeńskie.

Budowa kwiatów męskich:

• Posiadają dziesięć rozłożystych pręcików z kulistymi, płodnymi pylnikami.
• Posiadają gruczołkowaty zielony dysk.
• Kwiaty męskie mają szczątkowe lub całkowicie brakujące słupki (czyli nie są zdolne do produkcji nasion).
• Wydzielają charakterystyczny, nieprzyjemny zapach.

Budowa kwiatów żeńskich:

• Mają do dziesięciu pręcików, jednak są one sterylne, a pylniki nie produkują pyłku.
• Posiadają zielony dysk gruczołowy oraz słupek z 5–6 wolnymi lub częściowo zrośniętymi owocolistkami i gwiaździstym znamieniem na szczycie.

Dysk gruczołowy i nektarniki:

• Zarówno kwiaty męskie, jak i żeńskie posiadają gruczołkowy dysk, który ma różne typy nektarników na częściach podstawowej i szczytowej.

Kolor i ogólny wygląd:

• Kwiaty obu płci mają żółtawo-zielony kolor i zebrane są w duże, wiechowate kwiatostany na końcach nowych pędów.

Publikacje naukowe

Kaszewski, B. M., & Bomanowska, A. (2020). The reproductive strategies of invasive species: Ailanthus altissima. Acta Botanica Malacitana, 45, 78–87.

Kowarik, I., Säumel, I., 2007. Biological flora of Central Europe: Ailanthus altissima (Mill.) Swingle. Perspect. Plant Ecol. Evol. Syst. 8, 207–237. https://doi.org/10.1016/j.ppees.2007.03.002

Müllerová, J., Pergl, J., & Pyšek, P. (2013). Remote sensing as a tool for monitoring plant invasions: Ailanthus altissima as a model species. Journal of Vegetation Science, 24(5), 975–987.

Zbieraj z nami informacje o rozmieszczeniu bożodrzewu gruczołowatego

Instrukcja inwentaryzacji z wykorzystaniem aplikacji AMUnatcoll oraz portalu AMUNATCOLL IT

GŁÓWNE ŹRÓDŁA INFORMACJI O SYSTEMIE AMUNATCOLL I APLIKACJI NA SMARTFON:

1. AMUNATCVOLL IT – Baza zbiorów przyrodniczych Wydziału Biologii UAM w Poznaniu https://amunatcoll.pl/
2. Jak korzystać z AMUNATCOLL IT: https://amunatcoll.pl/jak-korzystac/
3. Informacje o aplikacji mobilnej AMUnatcoll, instrukcja, linki do pobrania na iOS i Android https://amunatcoll.pl/aplikacja-mobilna
4. QR kody do pobrania aplikacji:

IOS	Android

4. Bezpłatny kurs e-learningowy dot. korzystania z AMUNATCOLL IT i aplikacji AMUnatcoll: Bioróżnorodność mojej okolicy ukryta w historii – dane archiwalne i współczesne w obserwacjach przyrodniczych https://navoica.pl/courses/course-v1:UAM+LBIP_1+E1_2023/about  

5. Film instruktażowy i opis do korzystania z apki AMUnatcoll (tylko dla zarejestrowanych w kursie na platformie NAVOICA): https://navoica.pl/courses/course-v1:UAM+LBIP_1+E1_2023/courseware/26c674c80a9942fa828a51e79aed7dc6/f59ea11f6cc749b08b5c258792b7b1a6/1?activate_block_id=block-v1%3AUAM%2BLBIP_1%2BE1_2023%2Btype%40vertical%2Bblock%402f8f91e3957744178e844e1701a1bdbd

6. Podręcznik „Bioróżnorodność mojej okolicy ukryta w historii – dane archiwalne i współczesne w obserwacjach przyrodniczych. Podręcznik dla nauczycieli i praktyków ochrony przyrody„ https://press.amu.edu.pl/pub/media/productattach/n/o/nowak_bioroznorodnosc_oa_2023_amup.pdf

Na platformie Navoica znajdziesz bezpłatny kurs o systemie AMUNTCOLL IT, dzięki któremu uczestnicy kursu dowiedzą się jakich narzędzi użyć do analizy przestrzennej czy statystycznej i jak skorzystać z aplikacji mobilnej do zbierania danych w terenie, współpracującej z systemem AMUNATCOLL IT.

Dodatkowo na potrzeby nauczycieli i praktyków ochrony przyrody powstał podręcznik „Bioróżnorodność mojej okolicy ukryta w historii – dane archiwalne i współczesne w obserwacjach przyrodniczych. Podręcznik dla nauczycieli i praktyków ochrony przyrody„. Dostępny w tym linku.

Jak rozmnażają się drzewa?

Czy wiesz, że zdolność drzew do rozmnażania – zarówno płciowego (generatywnego), jak i bezpłciowego (wegetatywnego) – ma kluczowe znaczenie dla ich przetrwania i adaptacji do różnych środowisk? Wiek, w którym drzewa osiągają dojrzałość płciową, oraz ich strategie rozmnażania różnią się w zależności od gatunku. Przyjrzyjmy się kilku przykładom!

Bożodrzew gruczołowaty jest jednym z najbardziej inwazyjnych gatunków drzew. Osiąga dojrzałość płciową już w wieku 5–10 lat, a jego zdolność do produkcji nasion jest imponująca – do 325,000 nasion na drzewo rocznie. Dodatkowo, ten gatunek rozmnaża się również wegetatywnie przez korzenie i odrosty, co umożliwia mu szybkie zasiedlanie nowych terenów (Sladonja et al., 2015). To jeden z powodów, dla których tak trudno go zatrzymać.

Dąb szypułkowy (Quercus robur), w przeciwieństwie do bożodrzewu, osiąga dojrzałość płciową później – zwykle w wieku 20–40 lat. W sprzyjających warunkach dąb może produkować od 2000 do 10,000 żołędzi rocznie. Choć dąb może rozmnażać się wegetatywnie, w praktyce jest to znacznie rzadsze (Chokheli et al., 2016).

Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior), podobnie jak dąb, osiąga dojrzałość płciową w wieku 20–30 lat. Jego jedno drzewo produkuje od 100,000 do 300,000 nasion rocznie i może rozmnażać się również wegetatywnie, chociaż głównie rozmnaża się płciowo (Chokheli et al., 2016).

Sumak octowiec (Rhus typhina) osiąga dojrzałość płciową w wieku 3–5 lat, a jego produkcja nasion może wynosić od 50,000 do 100,000 nasion rocznie. Gatunek ten, podobnie jak bożodrzew, rozmnaża się również wegetatywnie przez odrosty korzeniowe, co czyni go bardzo inwazyjnym (Guo et al., 2020; Zhao et al., 2023).

Allelopatia jako strategia inwazyjna

Spośród wielu strategii inwazyjnych roślin, szczególną uwagę zwraca allelopatia. Zgodnie z definicją, allelopatia [gr. allélon = wzajemnie + páthos = cierpienie, ból] to bezpośredni lub pośredni wpływ jednych roślin na inne za pomocą substancji chemicznych wydzielanych do środowiska lub uwalnianych z rozkładających się resztek roślinnych (Łabno, 2006).

Bożodrzew gruczołowaty ma szkodliwy wpływ na sąsiadujące rośliny zielne i drzewa. Dzieje się tak ze względu na obecność związku chemicznego o nazwie ailanthone, który występuje niemal we wszystkich częściach tej rośliny. Intensywność działania ailanthonu zależy od warunków atmosferycznych. W wilgotnych okresach o umiarkowanych temperaturach jego działanie jest mniej agresywne w porównaniu do suchych i gorących okresów (Lawrence et al., 1991). Co więcej, młode rośliny (do 2 lat) mają wyższe stężenie ailanthonu w liściach niż starsze osobniki, co może wskazywać na strategię obronną przed roślinożercami (Greer i Aldrich, 2005; Kowarik i Samuel, 2007).

Dzięki allelopatii, zdolności do wytwarzania dużej ilości nasion oraz odporności na susze i trudne warunki, bożodrzew stał się rośliną zdolną do przetrwania niemal wszędzie.

Młody osobnik bożodrzewu w okolicy
Parku Chopina, Poznań

Poniżej możesz zobaczyć, jak zwiększała się liczba obserwacji bożodrzewu gruczołowatego w okresie 1740-2024 (GBIF, 2024).

Na poziomie lokalnym inwazyjność bożodrzewu gruczołowatego staje się jeszcze bardziej widoczna. Poniżej możesz zobaczyć dwa zdjęcia lotnicze przedstawiające nieużytek w centrum Poznania, dawniej zajmowany przez stację paliw przy ul. 23 Lutego. Zdjęcia wykonano w latach 2016 (A) oraz 2023 (B).
Na fotografiach zaznaczono średnice koron drzew: bożodrzewu gruczołowatego (linia przerywana) oraz innych gatunków (linia ciągła). Wyraźnie widać, jak szybko bożodrzew rośnie – w ciągu zaledwie 8 lat, zaczynając jako siewka, nie tylko osiągnął znaczną wysokość, ale też przerósł sąsiadujące drzewa.

Poniżej przedstawiono widok z Street View (Google, 2024) z lat 2017 i 2024. Wyraźnie widać, jak szybko rośnie bożodrzew gruczołowaty. W ciągu zaledwie 7 lat młode drzewo znacząco urosło, przewyższając i zagęszczając swoją koronę w stosunku do sąsiednich roślinności. Taki intensywny wzrost to doskonały przykład jego inwazyjnych zdolności adaptacyjnych.

Widok w maju 2017 roku.

Widok w sierpniu 2024 roku.

Publikacje naukowe

Chokheli, V., Kozlovsky, B., Sereda, M., Лысенко, В., Fesenko, I., Varduny, T., … & Bondarenko, E. (2016). Preliminary comparative analysis of phenological varieties of quercus robur by issr-markers. Journal of Botany, 2016, 1-7. https://doi.org/10.1155/2016/7910451

Greer, G., Aldrich, P.R., 2005. Genetics and biochemical variation of US Ailanthus altissima populations: A preliminaryliminary discussion of a research plan. In: Proceedings of the 16th US Department of Agriculture Interagency Research Forum on Gypsy Moth and other Invasive Species, 2005 GTR-NE-337, pp. 29–30.

Guo, X., Xu, Z., Li, M., Ren, X., Liu, J., & Guo, W. (2020). Increased soil moisture aggravated the competitive effects of the invasive tree rhus typhina on the native tree cotinus coggygria. BMC Ecology, 20(1). https://doi.org/10.1186/s12898-020-00284-9

Jackowiak B., Bąbelewski P., Tokarska-Guzik B., 2018a. Ailanthus altissima (Mill.) Swingle – Karta informacyjna gatunku. Źródło: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. www.projekty.gdos.gov.pl/igo

Jackowiak B., Bąbelewski P., Tokarska-Guzik B., 2018b. Ankieta oceny stopnia inwazyjności Ailanthus altissima (Mill.) Swingle w Polsce, na podstawie protokołu Harmonia+PL – procedura oceny ryzyka negatywnego oddziaływania inwazyjnych i potencjalnie inwazyjnych gatunków obcych w Polsce. Źródło: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. www.projekty.gdos.gov.pl/igo

Kowarik, I., Säumel, I., 2007. Biological flora of Central Europe: Ailanthus altissima (Mill.) Swingle. Perspect. Plant Ecol. Evol. Syst. 8, 207–237. https://doi.org/10.1016/j.ppees.2007.03.002

Lawrence, J.G., Colwell, A., Sexton, O.J., 1991. The ecological impact of allelopathy in Ailanthus altissima (Simarouba- ceae). Am. J. Bot. 78, 948–958.

Łabno G. (2006): Ekologia. Słownik encyklopedyczny. Wydawnictwo Europa, Wrocław.

Zhao, X., Wang, T., Li, Y., Li, M., & Xuan-rui, H. (2023). The alien invader, rhus typhina l., outperforms its native competitor in the scenario of nitrogen deposition and arbuscular mycorrhizal fungi (amf) inoculation. Sustainability, 15(7), 6082. https://doi.org/10.3390/su15076082

Drzewo to potrafi odrastać z nawet małych kawałków korzeni, co prowadzi do jego szybkiej ekspansji w obszarach, gdzie zostało ścięte. Nawet niewielkie fragmenty korzeni mogą dawać początek nowym pędów, co czyni tradycyjne metody usuwania, takie jak ścięcie, mało skutecznymi. W praktyce oznacza to, że po usunięciu dorosłego drzewa, często pojawiają się nowe rośliny, co wymaga częstego monitorowania terenu. W związku z tym, skuteczne zarządzanie Ailanthus altissima wymaga nie tylko jednorazowego usunięcia, ale także długoterminowego planu, który uwzględnia regularne eliminowanie nowych pędów oraz, w niektórych przypadkach, zastosowanie herbicydów. Z tego powodu Ailanthus stał się poważnym problemem ekologicznym, zagrażającym rodzimym gatunkom i zmieniającym lokalne ekosystemy.

Rozmnażanie generatywne

Rozmnażanie wegetatywne

Publikacje naukowe

Del Tredici, P. (2010). Spontaneous urban vegetation: reflections of change in a globalized world. Nature and Culture, 5(3), 299–315.

Kasson, M. T., & Davis, M. D. (2012). The invasive Ailanthus altissima in North America: Chemical ecology and implications for biocontrol. Biological Invasions, 14(11), 2365–2378.

Kowarik, I., Säumel, I., 2007. Biological flora of Central Europe: Ailanthus altissima (Mill.) Swingle. Perspect. Plant Ecol. Evol. Syst. 8, 207–237. https://doi.org/10.1016/j.ppees.2007.03.002

Säumel, I., & Kowarik, I. (2010). Urban rivers as dispersal corridors for primarily wind-dispersed invasive tree species. Landscape and Urban Planning, 94(3-4), 244–249.

Metody mechaniczne

Wśród metod mechanicznego usuwania bożodrzewu gruczołowatego warto wyróżnić metodę Pierścieniowania (całkowitego lub częściowego). Metoda ta polega na usunięciu kilku-kilkunasto centymetrowego fragmentu kory na części lub całym obwodzie drzewa. Taki zabieg osłabia drzewo, tym samym spolwalniając jego wzrost i rozmnażanie.

Metody chemiczne

Najczęściej stosowanymi środkami chemicznymi są glifosat lub triclopyr. Są one również stosunkowo skuteczne, jednak należy jes stosować w adekwatnym okresie wzrostu rośliny, najlepiej tuż przed opadnięciem liści lub w środku sezonu wegetacyjnego. Dodatkowo metoda działa najskuteczniej na okazy o średnic pnia do 
8 cm na wysokości ok. 50 cm nad ziemią (Badalamenti et al., 2015).

Istnieją badania nad możliwością wykorzystania naturalnych olejków eterycznych roślin takich jak: Lepiężnik różowy (Petasites hybridus), Macierzanka piaskowa (Thymus serpyllum), Macierzanka tymianek (Thymus vulgaris), Rozmaryn lekarski (Rosmarinus officinalis), Kocanki włoskie (Helichrysum italicum), Rumianek pospolity (Matricaria chamomilla), Lebiodka pospolita (Origanum vulgare). Wyniki są interesujące, a najwyższe efekty fitotoksyczne wobec Bożodrzewu, wykazywał Petasites hybridus, bogaty w lotne seskwiterpeny (Karalija et al., 2020).

Interesujacym jest projekt BON Z’AIL, prowadzony przez stowarzyszenie Plante & Cité, który ma na celu zbadanie potencjalnych możliwości zastosowania czosnku (Allium sativum) jako alternatywy dla metod chemicznych przy zwalczaniu Bożodrzewu gruczołowatego oraz innych gatunków inwazyjnych. Procedura jest stosunkowo prosta, a polega na:
1. Ścięciu drzewa, najlepiej pod koniec lata, w okresie opadania soków.
2. W ciągu 48 godzin, po odświeżeniu powierzchni pnia, jeśli to konieczne, należy nawiercić otwory o głębokości
10–15 cm i rozstawie 10 cm, o szerokości odpowiadającej wielkości ząbka czosnku.
3. Włożenie ząbków czosnku.
Schleiffer już wcześniej eksperymentował z dewiatalizacją przy użyciu czosnku, jednak bez większego sukcesu, gdyż próba była przeprowadzona bez wcześniejszego ścięcia, jedynie przez umieszczenie ząbków czosnku w pniach bożodrzewów (Lubszynski, 2023).

Metody biologiczne

Badania nad naturalnymi wrogami Ailanthus altissima są w toku, ale na razie nie ma zatwierdzonych metod biologicznych w Polsce. W Stanach Zjednoczonych badano patogen grzybowy Verticillium nonalfalfae, który wykazuje skuteczność w ograniczaniu populacji tego drzewa. Jednak jego wprowadzenie i stosowanie wymaga rygorystycznych badań i zezwoleń (Lechner et al., 2023).
Dodatkowo chrząszcze z rodzaju Eucryptorrhynchus, są głównymi szkodnikami bożodrzewu w Chinach. Gdzie stwierdzono, że ich występowanie jest ograniczone do bożodrzewu i jest obiecujące jako potencjalne środki kontroli biologicznej (Ding et al., 2006).

Podsumowanie

Najskuteczniejszym podejściem jest zazwyczaj kombinacja metod mechanicznych i chemicznych. Wycinanie drzewa i stosowanie herbicydów na świeżo ścięte pnie oraz systematyczne usuwanie młodych odrostów może prowadzić do kontrolowania jego rozprzestrzeniania się. Metody biologiczne są wciąż w fazie badań, ale mogą stać się cennym narzędziem w przyszłości.

Publikacje naukowe

Badalamenti, E., Barone, E., La Mantia, T., 2015. Seasonal effects on mortality rates and resprouting of stems treated with glyphosate in the invasive tree of heaven (Ailanthus altissima (Mill.) Swingle). Arboric. J. 37, 180–195. https://doi.org/10.1080/03071375.2015.1112163

Ding, J., Wu, Y., Zheng, H., Fu, W., Reardon, R., & Liu, M. (2006). Assessing potential biological control of the invasive plant, tree-of-heaven, Ailanthus altissima. In Biocontrol Science and Technology (Vol. 16, Issue 6, pp. 547–566). https://doi.org/10.1080/09583150500531909

Dufour-Dror, J., 2013. Guide for the Control of Invasive Trees in Natural Areas in Cyprus: Strategies and Technical Aspects 1–25.

Jackowiak, B., 1993. Atlas rozmieszczenia roslin naczyniowych w Poznaniu. Prace Zakładu Taksonomii Roślin Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Jackowiak B., Bąbelewski P., Tokarska-Guzik B., 2018. Ailanthus altissima (Mill.) Swingle – Karta informacyjna gatunku. Źródło: Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. www.projekty.gdos.gov.pl/igo

Karalija, E., Dahija, S., Parić, A., Ćavar Zeljković, S., 2020. Phytotoxic potential of selected essential oils against Ailanthus altissima (Mill.) Swingle, an invasive tree. Sustain. Chem. Pharm. 15. https://doi.org/10.1016/j.scp.2020.100219

Kowarik, I., Säumel, I., 2007. Biological flora of Central Europe: Ailanthus altissima (Mill.) Swingle. Perspect. Plant Ecol. Evol. Syst. 8, 207–237. https://doi.org/10.1016/j.ppees.2007.03.002

Lechner, Y., Maschek, O., Kirisits, T., Halmschlager, E., 2023. Further pathogenicity testing of Verticillium nonalfalfae, a biocontrol agent against the invasive Tree of Heaven (Ailanthus altissima), on non-target tree species in Europe. Phytoparasitica 51, 113–130. https://doi.org/10.1007/S12600-022-01032-Z

Lubszyński, P., 2023. Optimisation de la lutte contre Ailanthus altissima, comparatif des méthodes d’annelage et mise en place d’un suivi géomatique des interventions dans le Bois de Boulogne (Paris).

Popiela, A., Brzosko, E., Gazda, A., 2018. Analiza stopnia inwazyjności gatunków obcych w Polsce wraz ze wskazaniem gatunków istotnie zagrażających rodzimej florze i faunie oraz propozycją działań strategicznych w zakresie możliwości ich zwalczania oraz analiza dróg niezamierzonego wprowadzania lub rozprzestrzeniania się inwazyjnych gatunków obcych wraz z opracowaniem planów działań dla dróg priorytetowych.

Jackowiak B., Żukowski W. (red.), (2000). Mechanisms of Anthropogenic Changes of the Plant Cover. Bogucki Wydawnictwo Naukowe.